On the 18th February 2016, Savvas Ksiouris presented his book on Ayios Amvrosios at the Cypriot Brotherhood in North London. Below is a transcript of the presentation he gave of our beloved village.

 

*********************************************************************************

 

Παρουσίαση του Αγίου Αμβροσίου στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο της Κυπριακής παροικίας στο Λονδίνο στις 18 Φεβρουαρίου 2016

 

Ο Άγιος Αμβρόσιος Κερύνειας, το δικό μας χωριό για το οποίο θα μιλήσουμε απόψε εδώ στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο στην ομογένεια στο Λονδίνο, βρίσκεται στη πιο μικρή αλλά πανέμορφη επαρχία της Κερύνειας. Μαζί με τα γειτονικά χωριά Χάρτζια και Καλογραία καταλαμβάνουν το ανατολικότατο άκρο της επαρχίας μας.  Το χωριό είναι κτισμένο σε οροπέδιο 500 πόδια πάνω από την επιφάνια της θάλασσας σε ένα μαγευτικό τοπίο. Η νότια πλευρά του χωριού ακουμπά στο δάσος με τα σχολεία του  δημοτικό και γυμνάσιο να είναι πραγματικά μέσα στα πεύκα. Οι βόρειες γειτονιές του απέχουν μόλις ένα χλμ. από τη δαντελλωτή παραλία. Ανατολικά και δυτικά βρίσκονται οι μαγευτικές κοιλάδες με τα περιβόλια των χρυσομηλιών και άλλων καρποφόρων δέντρων. Πιο πέρα σε ένα μήκος 18 χλμ. βρίσκεται η γη του Αγίου Αμβροσίου με   συνεχώς εναλλασσόμενη μορφολογία. Οι λόφοι, οι κοιλάδες και τα ισιώματα διαδέχονται το ένα το άλλο με τα μάτια να μη χορταίνουν την ομορφιά και το πνεύμα να ευχαριστεί τον Θεό για τη μεγαλοψυχία και την απλοχεριά του σε τούτο τον τόπο.

 

2. Πολεοδομία, Χωροταξία, Σπίτια

 

Το κτίσιμο του χωριού στη σημερινή του θέση τοποθετείται χρονικά στο δεύτερο ήμισυ του 17^ου αιώνα. Προηγουμένως υπήρχαν άλλοι οικισμοί σε γειτνιάζουσες περιοχές που μας πάνε πολύ πίσω. Από παλαιούς χάρτες και αναφορές αλλά και από ευρήματα επιβεβαιώνεται μάλλον ότι η αρχαία πολιτεία Μακαρία βρισκόταν στην περιοχή του Αγίου Αμβροσίου. Άλλοι νεότεροι οικισμοί καταστράφηκαν από επιδρομές των Σαρακηνών που μάστιζαν τα ακρογιάλια της Κύπρου και άρπαζαν τα υπάρχοντα τους.

 

Σε μια τέτοια λοιπόν χρονική περίοδο οι ιδρυτές του Αγίου Αμβροσίου επέλεξαν το ωραιότερο οροπέδιο της περιοχής μεταξύ δυο κοιλάδων με τρεχούμενο νερό και έκτισαν τα πρώτα σπίτια του χωριού. Όταν ακόμη δεν υπήρχαν καθόλου αυτοκίνητα, ούτε και σκέψη για κάτι τέτοιο, οι προνοητικοί αυτοί κάτοικοι σχεδίασαν και κατασκεύασαν με χειρονακτική εργασία πλατιούς παράλληλους οριζόντιους και κάθετους δρόμους. Έσκαψαν βαθειά αυλάκια για τα νερά της βροχής και οριοθέτησαν σε επίκεντρα σημεία τα κτήρια κοινής ωφελείας. Η μεγαλοπρεπής εκκλησία χαρισμένη στον πολιούχο Άγιο Αμβρόσιο δεσπόζει της κεντρικής Πλατείας του χωριού. Τα σχολεία της κοινότητας βρίσκονται σε καίρια σημεία σε πανέμορφο περιβάλλον μέσα στο δάσος με εξαιρετική θέα μέχρι την πόλη της Κερύνειας 30 χλμ. μακριά. Στην κατάλληλη θέση τοποθετήθηκαν επίσης το κοιμητήριο και αργότερα ο αλευρόμυλος, το ελαιοτριβείο και ο αστυνομικός σταθμός. Όλα σε μια αρμονική τάξη που θα τη ζήλευαν οι σύγχρονοι πολεοδόμοι.

 

Τα σπίτια του χωριού ήσαν κτισμένα με πέτρα της περιοχής που απαιτούσε δεξιοτεχνία γνώσεις και μεράκι από τους κατασκευαστές. Εκτός από το μεγάλο  ηλιακό ή και δίχωρο δωμάτιο με την καμάρα υπήρχαν τα υπνοδωμάτια ανάλογα σε αριθμό  με το μέγεθος της κάθε οικογένειας, το μαγειρκό (κουζίνα) με την νιστιά για μαγείρεμα με τα ξύλα και τα βοηθητικά δωμάτια για αποθήκευση του σιταριού, του λαδιού όπως και τα υποστατικά για τα ζώα που είχε ο κάθε ένας στο σπίτι του. Τα περισσότερα σπίτια είχαν μεγάλη αυλή.

 

3. Χλωρίδα-δάσος, θάμνοι, αυτοφυή φυτά

 

Ο Άγιος Αμβρόσιος είναι κυριολεκτικά πνιγμένος μέσα στο δάσος. Τα σπίτια στη νότια πλευρά του χωριού, το Δημοτικό Σχολείο και τα Γυμνάσιο είναι πραγματικά μέσα στο δάσος. Το δάσος αυτό καλύπτει ολόκληρη τη βόρεια πλευρά της οροσειράς του Πενταδάκτυλου. Είναι εφάμιλλο των δασών που συναντά κανείς στην οροσειρά του Τροόδους με το πλεονέκτημα στην περίπτωση της περιοχής του Αγίου Αμβροσίου το δάσος να αποτελείται από τρία διαφορετικά επίπεδα. Συναντούμε εδώ πανύψηλα πεύκα και κυπαρίσσια. Το ύψος αυτών των δένδρων ιδίως μέσα στις κοιλάδες ξεπερνά τα 15 μέτρα. Στο μέσο επίπεδο έχουμε τους  πλατύφυλλους μυρωδάτους θάμνους όπως σχοινιές , μερσινιές και τις πανέμορφες αντρουκλιές. Την πιο χαμηλή βλάστηση αποτελούν οι ξισταρκές, λουβιδιές, μαζουλιές, θρουμπιά, βάτοι και οπωσδήποτε τα εκατοντάδες είδη αγριολούλουδα  και αγριόχορτα. Μέσα στο δάσος συναντούμε επίσης άγριες ελιές και χαρουπιές, συκιές έτσι για να εξασφαλίζεται με θεία πρόνοια η αειφόρος ανάπτυξη.

Αξίζει να σημειωθεί στην παρούσα παρουσίαση ότι μέσα στο δάσος της περιοχής Αγίου Αμβροσίου, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες του πολυμαθέστατου συγχωριανού μας Γεώργιου Χατζηκυριάκου, υπάρχουν αυτοφυή μοναδικά φυτά. Ο Γιώργος κατέγραψε και δημοσίευσε μερικά από αυτά που επεσήμανε στην περιοχή της Βυζαντινής εκκλησίας του Αντιφωνητή και του Κρεμμού της Κερύνειας. Οι Αγιαμβροσίτες αγάπησαν και προστάτευσαν το  δάσος της περιοχής τους γιατί είχαν πλήρη γνώση ότι αυτό  ήταν διαρκής πηγή ζωής  για τους ανθρώπους και ζωντανά και πουλιά της περιοχής. Οι πολλές δροσερές πηγές του, η δροσιά των δένδρων, η προμήθεια ξυλείας, τα κυνήγια, τα μανιτάρια, οι απογευματινοί περίπατοι και τόσα άλλα ήσαν μερικά από τα καθημερινά αγαθά από δάσος. Δεν είναι καθόλου υπερβολή να λεχθεί ότι μέχρι το 1974 γνωρίζαμε αυτά  όλα τα δένδρα και αυτά, όπως λέει και το τραγούδι, εξέραν το όνομα μας.

 

4. Άνθρωποι-αριθμός των κατοίκων, ασχολίες

 

Ο Άγιος Αμβρόσιος από παλιά ήταν το κεφαλοχώρι της περιοχής του. Η πλούσια καρποδότρα γη του από τη μια και οι εργατικοί του άνθρωποι οι υπηρεσίες που προσφέρονταν μαζί με τον πανέμορφο φυσικό περιβάλλον του χωριού συνέβαλαν στη γρήγορη ανάπτυξη του. Το 1974 ο Άγιος Αμβρόσιος είχε 2000 μόνιμους κατοίκους. Πέραν τούτου πολλοί Αγιαμβροσίτες, λόγω της εργασίας τους και του ανεπαρκούς οδικού δικτύου, διέμεναν στην Κερύνεια ή στη Λευκωσία. Αυτοί κατά το πλείστον πήγαιναν στον Άγιο Αμβρόσιο κατά τα Σαββατοκυρίακα ή όταν είχαν δουλειές στα χωράφια και τα περιβόλια τους. Την Λαμπρή και το καλοκαίρι με την κάθοδο των αποδήμων μας από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστραλία και άλλες χώρες αυξανόταν κατά πολύ ο πληθυσμός στο χωριό.

 

Μέχρι το 1950 περίπου οπότε άρχισε να εισάγεται η μηχανοποιημένη γεωργία οι περισσότεροι κάτοικοι του Αγίου Αμβροσίου ασχολούνταν με τη γεωργία και τα περιβόλια τους. Παράλληλα στο χωριό λειτουργούσαν όλα τα σχετικά επαγγέλματα. Οι τεχνίτες του χωριού εξυπηρετούσαν και τους κατοίκους των γειτονικών χωριών Χάρτζιας, Καλογραίας και Τρυπημένης. Σε πολλές περιπτώσεις τεχνίτες του Αγίου Αμβροσίου, όπως παπουτσήδες, ράπτες κ.α. εξυπηρετούσαν και τουρκοκύπριους σε γειτονικά χωριά με τους οποίους είχαν αρμονικότατες σχέσεις.

Με την ίδρυση του Ελληνικού Γυμνασίου Αγίου Αμβροσίου το 1959 δόθηκε νέα ώθηση στην ανάπτυξη του χωριού. Την ίδια περίοδο άρχισε να βελτιώνεται το οδικό δίκτυο προς τη Λευκωσία. Με τη δρομολόγηση από τον Μιχάλη Καμπούρη πρωινής γραμμής με λεωφορείο από τον Άγιο Αμβρόσιο προς τη Λευκωσία καθημερινά 30 και πλέον Αγιαμβροσίτες πηγαινοέρχονταν για εργασία στη Λευκωσία. Το 1974 ο Άγιος Αμβρόσιος ήταν αυτάρκης σε όλα τα επαγγέλματα και τις υπηρεσίες. Αγιαμβροσίτες επίσης ανήλθαν στις ανώτατες θέσεις στη Δημόσια Υπηρεσία αλλά και στον ιδιωτικό τομέα. Μετά την Τουρκική εισβολή και τον εκτοπισμό μας οι Αγιαμβροσίτες στερούμαστε τη γη και τα περιβόλια μας αλλά και την πανέμορφη και πλούσια σε ψάρια θάλασσα μας. Πάρα πολλοί κάτοικοι διασκορπισμένοι τώρα παντού αναγκάστηκαν σε πολλές περιπτώσεις να αλλάξουν επάγγελμα για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.

 

5. Καλλιέργειες, χαρούπια, ελιές. Σιτηρά

 

Η ιδιωτική γη του Αγίου Αμβροσίου έκτασης γύρω στα 40 τετραγωνικά χιλιόμετρα ήταν γεμάτη από χαρουπιές και ελιές. Στατιστικά αναφέρεται ότι ο Άγιος Αμβρόσιος ήταν το δεύτερο χωριό της Κύπρου στο λάδι και ανάμεσα στα πρώτα πέντε στα χαρούπια. Επειδή η γη του Αγίου Αμβροσίου εκτεινόταν μέχρι και 18 χλμ μακριά από το χωριό οι Αγιαμβροσίτες ίδρυσαν ενδιάμεσα τους αγροτικούς οικισμούς στον Πλατυμάτη, το Αλακάτι, την Βουρούκλα, τον Ταούτη και τον Βούρκαρη για να είναι πιο κοντά στα χωράφια τους.

 

Τα χαρούπια, ο μαύρος χρυσός της Κύπρου όπως χαρακτηρίστηκαν, ωρίμαζαν το καλοκαίρι και η συγκομιδή τους άρχιζε, κατόπιν έκδοσης σχετικής άδειας από τον έπαρχο γύρω στις 20 Αυγούστου. Πάντοτε η άδεια άρχιζε ημέρα Δευτέρα. Η συγκομιδή των χαρουπιών ήταν ένα πραγματικό πανηγύρι με όλο τον κόσμο να ξεχύνεται στα χωράφια. Διαρκούσε περίπου δυο βδομάδες για τους μέσους παραγωγούς ενώ για τους μεγαλύτερους κτηματίες η διαδικασία διαρκούσε περισσότερο. Τα χαρούπια μαζεύονταν από τους εμπόρους στις αποθήκες, τα Μαχαζένια όπως λέγονταν και σε άλλους χώρους σε διάφορα σημεία της γης του χωριού, όπως οι Καπνίσιες, ο Βούρκαρης και εντός του χωριού. Στη συνέχεια αυτά μεταφέρονταν με μεγάλα φορτηγά στο λιμάνι του Ζυγιού για εξαγωγή. Από τα χαρούπια οι Αγιαμβροσίτες έφτιαχναν πολύ ωραίο και θεραπευτικό χαρουπόμελο. Μέσα στο ζεστό χαρουπόμελο έβραζαν μικρά κουλουράκια από ζυμάρι τα τερτζελλούδκια, ιδιαίτερα την περίοδο προ των Χριστουγέννων και του Πάσχα οπότε ο κόσμος νήστευε.

 

Οι ελιές ευδοκιμούσαν σε όλη τη γη του Αγίου Αμβροσίου από το Βασίλειο και το Αλακάτι πολύ κοντά την θάλασσα μέχρι σε κτήματα ψηλά στο βουνό όπως η περιοχή της Παναγίας της Υπάτης και τα Γυριλιά. Το ελαιομάζωμα άρχιζε τις πρώτες μέρες του Οκτώβρη και διαρκούσε, ανάλογα με την παραγωγή, μέχρι το τέλος του Δεκέμβρη. Στις καλοχρονιές η συγκομιδή επεκτεινόταν μέχρι και τον Μάρτιο. Ο Άγιος Αμβρόσιος διέθετε σύγχρονο για την εποχή του συνεργατικό ελαιοτριβείο με τον πρώτο αυτόματο διαχωριστήρα παγκύπρια. Παράλληλα λειτουργούσαν κατά καιρούς και ιδιωτικά ελαιοτριβεία. Πριν το 1974 και τα δυο ελαιοτριβεία εργάζονταν αδιάκοπα ολόκληρο το 24ωρο για δυο και πλέον μήνες. Το εμπόριο του λαδιού γινόταν  μέσω του συνεργατισμού ή κατ΄ιδίαν από τους παραγωγούς συμβάλλοντας στην οικονομία των κατοίκων.

 

Τα σιτηρά αποτελούσαν μια άλλη σημαντική παραγωγή για τους Αγιαμβροσίτες. Τα χωράφια σπέρνονταν εναλλάξ κάθε χρόνο. Ένα χρόνο σπορά και τον επόμενο αγρανάπαυση ή αμειψισπορά για να έχουν καλύτερο αποτέλεσμα. Η καλλιέργεια των χωραφιών γινόταν με μηχανικά μέσα για τα πεδινά εδάφη και με τα ζώα για τα επικλινή και απρόσιτα . Το θέρισμα μέχρι τελευταία γινόταν με το χέρι και το αλώνισμα με τις αλωνιστικές μηχανές. Καλλιεργούνταν συνήθως σιτάρι και κριθάρι. Είναι τέτοιο το κλίμα και η σύσταση του εδάφους στην περιοχή του Αγίου Αμβροσίου που ακόμη και με χαμηλή βροχόπτωση είχαμε ικανοποιητική παραγωγή.

 

6. Χρυσόμηλα-περιοχές, ποικιλίες, εμπορία, συσκευαστήριο, διαλογέας, οικονομία, γλυκό

 

Τα εύγεστα και πρώιμα χρυσόμηλα είναι συνώνυμα με τον Άγιο Αμβρόσιο. Η φήμη τους και τα δώρα (κανίσσια) από τους Αγιαμβροσίτες έφθαναν σε κάθε γωνιά της Κύπρου. Η διάρκεια της συγκομιδής έφθανε σχεδόν τους δύο μήνες και κάλυπτε την περίοδο από το δεύτερο δεκαήμερο του Μαΐου μέχρι το τέλος Ιουνίου.

Το μεγάλο πανηγύρι κάλυπτε το δεκαπενθήμερο από τις 20 Μαΐου μέχρι τις 5 Ιουνίου. Τις μέρες αυτές όλος ο πληθυσμός του χωριού ήταν από πολύ νωρίς το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα στα περιβόλια του χωριού. Η παράδοση στο συσκευαστήριο της Συνεργατικής Εταιρείας Χρυσομηλοπαραγωγών (ΣΕΧ) από τους παραγωγούς–μέλη, η συσκευασία και η φόρτωση συνεχιζόταν μέχρι και τις πρωινές ώρες. Από εκεί έφθαναν πριν ακόμη ξημερώσει στις αγορές χονδρικής πώλησης όλων των πόλεων. Παράλληλα μικρά ιδιωτικά αυτοκίνητα με περιοδεύοντες πωλητές, περνούσαν από πολλά προάστια και χωριά τις επαρχίας Λευκωσίας και Αμμοχώστου κυρίως και διαλαλούσαν τα μυρωδάτα τους χρυσόμηλα

Τα φρούτα ανάλογα με το μέγεθος τους χωρίζονταν σε διάφορες κατηγορίες. Στα κιβώτια με τα πολύ μεγάλα χρυσόμηλα σημειωνόταν η ένδειξη EXTRA. Αυτά έπαιρναν, όπως είναι φανερό, τις ψηλότερες τιμές στην αγορά. Ακολουθούσαν τα ΑΑ και αυτά από πολύ καλές ποικιλίες και εξαιρετικής ποιότητας. Η ομάδα Α συγκέντρωνε τις μεγαλύτερες ποσότητες και κάλυπτε όλη την περίοδο και όλες ανεξαίρετα τις ποικιλίες. Αυτά ήσαν προσιτά στο μεγαλύτερο μέρος των καταναλωτών. Ο τελευταίος διαχωρισμός Β περιλάμβανε τα μικρού μεγέθους.

Για να υπάρχει αμερόληπτη αντικειμενική ισότητα στον διαχωρισμό των χρυσομήλων τόσο για το συμφέρον των παραγωγών όσο και των καταναλωτών και για εξοικονόμηση εργατικών χεριών για τους παραγωγούς η ΣΕΧ  Αγίου Αμβροσίου με πρωτοβουλία του γραμματέα  Ανδρέα Τρυπηνιώτη παραγγέλθηκε και κατασκευάστηκε μηχανή διαχωρισμού των χρυσομήλων. Η μηχανή αυτή εγκαταστάθηκε στο συσκευαστήριο της ΣΕΧ το 1972 και λειτούργησε με άριστα αποτελέσματα απαλλάσσοντας τους παραγωγούς από τον κουραστικό διαχωρισμό και εξοικονομώντας τους πολύτιμο χρόνο για το μάζεμα.

Τα χρυσόμηλα του Αγίου Αμβροσίου δεν είναι μια και μόνη ποικιλία όπως για παράδειγμα τα καϊσιά. Αντίθετα έχουμε γύρω στις τριάντα και πλέον ποικιλίες κάθε μια με το ιδιαίτερο γνώρισμα της. Το όνομα κάθε ποικιλίας σχετίζεται με το χρώμα, την πρωιμότητα, το σχήμα του καρπού, την περιοχή που καλλιεργείται, τον πρώτο γνωστό παραγωγό και άλλα. Μερικές ποικιλίες, για να τα θυμηθούμε, είναι τα προμούδκια, τα κοτσιηνούδκια, τα τουσουνούδκια,, τα τσαππούδκια, τα αθασωτά, τα καμενίτικα, τα καρακαλλούδκια, τα διπλά κ.α. Αυτά ωρίμαζαν τελευταία στη σειρά. Με τα διπλά φτιάχναμε και το ωραιότατο γλυκό. Το γλυκό του χρυσομήλου προσφερόταν σε όλους τους ξένους και από τις νύμφες στους καλεσμένους τους στο γάμο για να πάρουν με την σειρά τους από αυτούς τα καθιερωμένο ξημέρωμα.. Ειδικά για την ποικιλία αυτή λειτούργησε στο χωριό για πολλά χρόνια εργοστάσιο όπου τα χρυσόμηλα αυτά γίνονταν παστά (ξηρά) και προωθούνταν στην αγορά με την νέα μορφή.

. Σήμερα μέσα στην  προσφυγιά δύσκολα βρίσκει κανείς σπίτι Αγιαμβροσίτη με δύο μέτρα γης και να μη έχει μια χρυσομηλιά μπροστά στην πόρτα για να θυμίζει κάθε Μάρτη με τους κάτασπρους ανθούς στην κοιλάδα του Πλατάνου και κάθε Μάιο με τα μυρωδάτα χρυσόμηλα την Καννούρα και τα κάτω περβόλια που πάντα μας περιμένουν.

7. Γιορτή της χρυσομηλιάς

Οι Αγιαμβροσίτες αγάπησαν και ύμνησαν τη χρυσομηλιά γιατί ήταν πηγή ζωής γι΄αυτούς. Κατά τον λαϊκό ποιητή Μιχάλη Χριστοφόρου

Όσα της πούμεν πρέπουν της

Τζ΄όσα της πουν αξίζει

Γιατί μυρίζει το χωρκό

Που τον τζαιρόπ΄ανθίζει…

 

Όσοι ντόπιοι και ξένοι δοκίμαζαν τα χρυσόμηλα του Αγίου Αμβροσίου είχαν τα καλύτερα λόγια να λένε για τη εξαιρετική γεύση και τη μυρωδιά τους. Αυτό οδήγησε τους φιλοπρόοδους κατοίκους του να οργανώσουν την πρώτη γεωργική έκθεση παγκύπρια και να προβάλουν τα προϊόντα τους. Η πρωτότυπη αυτή ιδέα έτυχε ενθάρρυνσης από το τότε γεωργικό τμήμα με τον Αναστάσιο Συγκρασίτη να παρέχει την υποστηρικτική τεχνογνωσία.  Κοντά στα χρυσόμηλα πρόβαλλαν και άλλα γεωργικά και ζωικά προϊόντα καθώς και ευτραφή ζώα. Η εκδήλωση αυτή πραγματοποιόταν  την πρώτη βδομάδα του Ιούνη κατά την οποία αφθονούσαν τα ώριμα χρυσόμηλα και διαρκούσε δυο μέρες. Τα καλύτερα πάντοτε χρυσόμηλα και εκθέματα βραβεύονταν. Βραβεύονταν επίσης οι καλύτεροι χορευτές και ποιήματα.

Στο μεταξύ ο ποιητής Τεύκρος Ανθίας έγραψε ένα ωραίο ποίημα για τη χρυσομηλιά. Ο δάσκαλος Αμβρόσιος Σακκάδας το μελοποίησε σε ρυθμό καλαματιανού και το τραγουδούσαν μαθήτριες του δημοτικού ντυμένες στα μεταξωτά και με φύλλα χρυσομηλιάς πάνω τους  χορεύοντας στη μεγάλη αυλή της εκκλησίας. Στο μέσο του κύκλου στεκόταν η πιο ωραία κοπέλα του χωριού ντυμένη και αυτή στα κατάλευκα μεταξωτά με στεφάνι από φύλλα χρυσομηλιάς στο κεφάλι. Η γιορτή της χρυσομηλιάς, όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται, είχε σκοπό να υμνήσει το δένδρο που ήταν η πηγή ζωής για τους κατοίκους.

Ο θεσμός διήρκεσε από το 1943 μέχρι το 1950 οπότε ο άγγλος κυβερνήτης της Κύπρου την έκλεισε γιατί κατά την διάρκεια της έκθεσης αναρτήθηκε η ελληνική σημαία και ο κοινοτάρχης Μιχαήλ Πέσιογκες είπε σε έμμετρο λόγο στον Άγγλο κυβερνήτη που παρευρέθηκε ότι οι Κύπριοι προτιμούν την αγκαλιά της φτωχής μάνας Ελλάδας από τη μητριά πλούσια Αγγλία.

Το 1970 με πρωτοβουλία του κέντρου νεότητας Προμηθέας και του Ελληνικού Γυμνασίου Αγίου Αμβροσίου επανάρχισε η γιορτή για να διακοπεί και πάλιν με την τουρκική εισβολή του 1974 και τον εκτοπισμό των Αγιαμβροσιτών από τον αγαπημένο τους τόπο. Για τρίτη φορά από το 1988 ο χορός της χρυσομηλιάς οργανώνεται από το σωματείο Ελεύθερος Άγιος Αμβρόσιος τόσο στην Κύπρο όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο από το παράρτημα του σωματείου στο Λονδίνο. Το αρχικό τραγούδι της χρυσομηλιάς συμπληρωμένο με δυο ακόμη στροφές από τον δάσκαλο ΚύροΧατζηκύρου τραγουδιέται κάθε χρόνο ηχογραφημένο με την κρυστάλλινη φωνή της μ. ΣπυρούλαςΧατζηκύρου-Γερολαιμίδου. Η γιορτή της χρυσομηλιάς μαζί με τη γιορτή του πολιούχου Αγίου Αμβροσίου στις 7 του Δεκέμβρη αποτελούν σημείο αναφοράς και πυξίδα για το στόχο της επιστροφής στα αγιασμένα χώματα του Αγίου Αμβροσίου.

8. Πανίδα-άγρια ζώα και πουλιά, οικόσιτα ζώα και κοπάδια

 

Η πλούσια σε ποικιλόμορφη βλάστηση γη του Αγίου Αμβροσίου έδιδε τροφή και καταφύγιο σε κάθε είδος ζωντανό που υπάρχει στην Κύπρο. Όποιος αξιώθηκε να ζήσει και να περπατήσει στην περιοχή του Αγίου Αμβροσίου μέρα και νύκτα θα συνάντησε τους άφθονους λαγούς που προκαλούσαν τους κυνηγούς να τους αναζητήσουν κατά την περίοδο του κυνηγίου. Οι αλεπούδες έβγαιναν τη νύκτα για αναζήτηση της τροφής τους. Πολλές φορές κατέληγαν στα κοτέτσια των σπιτιών. Το κάθε σπίτι τότε εξέτρεφε κότες για να παίρνει το κρέας και τα αυγά. Οι κόκορες μετρούσαν την ώρα και με το κράξιμο τους ξυπνούσαν τον κόσμο πρωί-πρωί για τη δουλειά.

Τα ενδημικά και αποδημητικά πουλιά γέμιζαν τον αέρα με τα κελαηδήματα τους. Το κοντινό δάσος, η άφθονη τροφή και οι πολλές βρύσες με το καθαρό νερό αποτελούσαν πραγματικό παράδεισο για τα λογής-λογής πουλιά. Τα περδίκια οπωσδήποτε ήσαν αυτά που τραβούσαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους κυνηγούς.

Όπως λέχθηκε ήδη κάθε σπίτι είχε κότες στην αυλή του και μιλούμε για μεγάλες αυλές. Πρόσθετα σε πολλά σπίτια βρίσκουμε αυτή την εποχή μια-δυο κατσίκες για το γάλα και τα χαλλούμια. Όσοι κάτοικοι ασχολούνταν με τα περιβόλια και τη γεωργία είχαν στο σπίτι τους απαραίτητα το δικό τους γαϊδούρι και ίσως τα βόδια τους για το όργωμα των χωραφιών. Με την εισαγωγή των μηχανημάτων τα ζώα αυτά λιγόστευαν. Στα 40 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης του Αγίου Αμβροσίου υπήρχαν πάρα πολλά κοπάδια με πρόβατα και άγριες πολύχρωμες αίγες. Όπου και να ταξίδευε κάποιος στα χωράφια του Αγίου Αμβροσίου έπρεπε να συναντήσει αυτά τα ζώα γιατί όλα ήσαν ελεύθερης βόσκησης. Είναι αυτός ο λόγος που τα ζωικά προϊόντα του Αγίου Αμβροσίου με την τόση πλούσια βλάστηση είχαν εξαιρετική και μοναδική γεύση. Εμείς που τα γευτήκαμε να αναζητούμε ακόμη και όμοια δεν βρίσκουμε.

 

9. Παραλία-ακτογραμμή, λιμενικό καταφύγιο επαγγελματίες και ερασιτέχνες ψαράδες

 

Με δεκαοκτώ χιλιόμετρα ακτογραμμή είναι προικισμένος ο Άγιος Αμβρόσιος Κερύνειας. Σ΄αυτή την ακτογραμμή, που αποτελεί το ένα πέμπτο ολόκληρης της παραλίας της επαρχίας της Κερύνειας, συναντούμε παραλίες με ξανθή ή μαύρη καθαρή αμμουδιά κατάλληλη για κολύμπι ακόμη και για μικρά παιδιά. Βρίσκουμε επίσης παραλίες με πολύχρωμα χαλίκια με πεντακάθαρα νερά και παραλίες με βραχώδεις περιοχές και βαθειά νερά κατάλληλα για καταδύσεις και επαγγελματικό ή ερασιτεχνικό ψάρεμα.

 

Στον Άγιο Αμβρόσιο είχαμε γύρω στους δεκαπέντε επαγγελματίες ψαράδες που ζούσαν με τις πολυμελείς οικογένειες τους στο λιμενικό καταφύγιο του Λιμνιώνα. Αυτό το μικρό πανέμορφο φυσικό λιμάνι βρίσκεται στα διοικητικά όρια του γειτονικού χωριού Καλογραία. Είναι γνωστό στους ναυτικούς χάρτες ως Stazousa point και είναι το μόνο φυσικό μέρος σε όλη τη βόρεια κατεχόμενη ακτή της Κύπρου που μπορεί να προστατέψει τα πλεούμενα από τους φοβερούς χειμωνιάτικους βόρειους ανέμους. Από εδώ οι ψαράδες μας εξορμούσαν κάθε πρωί με τις μικρές με τα σημερινά δεδομένα βάρκες τους για να επιστρέψουν με τα νόστιμα φρέσκα ψάρια. Πάρα πολλοί Αγιαμβροσίτες ασχολούνταν καθημερινά με το ψάρεμα ερασιτεχνικά. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούσαν το καλάμι ή τη σκαρκά ή και μικρό δίκτυ. Ήξεραν καλά την περιοχή και την τέχνη και απολάμβαναν την ενασχόληση τους με τη θάλασσα.

 

Σε πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου μου προβάλαμε σε διαφάνειες ολόκληρη την ακτογραμμή του Αγίου Αμβροσίου. Δάκρυσαν οι παλαιότεροι που τη γνώρισαν από κοντά. Οι νεότεροι θαύμασαν τις ομορφιές της. Μερικές από τις πολλές παραλίες του Αγίου Αμβροσίου, όπως περιγράφονται με λεπτομέρεια στο βιβλίο μου είναι κατά σειρά από τα ανατολικά προς τα δυτικά οι ακόλουθες: Λιμνώνας, Μούττη του πεύκου, Παχύαμμος, Στάζουσα, Γιαλούδκια, Μαχαζένια, Καμίνι, Άγιος Σίντης, Άγιος Δημητριανός, Πλάτσιες του Λούκα, Βασίλειο, Λεμενάρι ,Μακρύγιαλος, Αλακάτι, Άμμοι του Κούλη, Ταούτης, Τσακκισμοκούππη κ.α. Σημειώνεται επίσης ότι στην ακτογραμμή του Αγίου Αμβροσίου υπάρχουν τρία πανομοιότυπα τρουλιά. Αυτά είναι φυσικές προεξοχές της στεριάς μέσα στη θάλασσα. Είναι γνωστά με το όνομα του το καθένα. Τρουλλί του Πλατυμάτη ή του Αλακατιού το πρώτο, Τρουλλί του Καπνίση το μεσαίο και Τρουλλί του Γυρούκη το πιο δυτικό. Απέχουν μεταξύ τους από ένα μέχρι και τρία χλμ και περικλείουν πανέμορφες δαντελλωτές ακρογιαλιές στις οποίες νοσταλγούμε να επιστρέψουμε ελεύθεροι.

10. Εκπαίδευση-σχολεία, δημοτικό, ανώτερη ιδιωτική σχολή και γυμνάσιο

Επί τουρκοκρατίας οι κάτοικοι του Αγίου Αμβροσίου και των άλλων γειτονικών κοινοτήτων μάθαιναν τα πρώτα γράμματα στο βυζαντινό μοναστήρι της Μελανδρύνας, που βρίσκεται μεταξύ των κοινοτήτων Αγίου Αμβροσίου και Καλογραίας.

Με την ανάληψη της διακυβέρνησης της Κύπρου από τους Άγγλους λειτούργησε ιδιωτικό σχολείο στην κοινότητα. Από τους πρώτους δασκάλους αναφέρεται ο συγχωριανός μας Χατζησάββας Κουτσοχέρας πατέρας του μετέπειτα ιερέα του χωριού παπά Ανδρέα Χατζησάββα. Κατά την ίδια περίοδο εργάστηκαν στην κοινότητα και δάσκαλοι από άλλες περιοχές. Το 1883 λειτούργησε επίσημα το πρώτο δημοτικό σχολείο στον Άγιο Αμβρόσιο. Από αυτή τη χρονική περίοδο η εκπαίδευση στην κοινότητα αρχίζει δειλά-δειλά να παίρνει συνεχή ανοδική πορεία. Το 1887 ο τόπος διδασκαλίας μετακινείται από ιδιωτικούς χώρους και  στεγάζεται στον περίβολο της εκκλησίας όπου ο Χατζηπαυλής έκτισε με δικές του δαπάνες το πρώτο σχολικό κτήριο. Στο χώρο αυτό λειτούργησε το δημοτικό σχολείο μέχρι το 1923. Κατά αυτό το έτος το σχολικό κτήριο μετατράπηκε σε αναγνωστήριο που αποτελούσε πρωτοποριακό είδος για την εποχή του. Στο μεταξύ το σχολείο στελεχωμένο πια με δυο δασκάλους  μεταστεγάστηκε σε μεγαλύτερο κτήριο, τα κάτω σχολεία όπως έμειναν γνωστά, με ευρύχωρους χώρους και εξωτερική μεγάλη αυλή.

Το 1936 κτίστηκε στη νότια πλευρά του χωριού μέσα στο πευκόφυτο δάσος το νέο κτήριο του σχολείου αποτελούμενο από τρεις τάξεις και γραφείο. Οι δυο σχολικοί χώροι λειτούργησαν από κοινού μέχρι το 1953 οπότε προστέθηκαν άλλες τρεις αίθουσες διδασκαλίας στο νέο σχολείο. Το συμπληρωμένο πια κτήριο του δημοτικού σχολείου με τους δυο ανθόκηπους και το μεγάλο δενδρόκηπο αποτελεί στολίδι και καμάρι κάθε Αγιαμβροσίτη. Από το 1936 το δημοτικό σχολείο Αγίου Αμβροσίου συμπληρώνεται σε πλήρες εξατάξιο. Κατά καιρούς μάλιστα , λόγω αύξησης του αριθμού των μαθητών, λειτουργεί με επτά δασκάλους.

Το 1934 λειτούργησε η ιδιωτική σχολή ανώτερης εκπαίδευσης στην κοινότητα Αγίου Αμβροσίου από τον Ανδρέα Μυλωνά και δυο χρόνια αργότερα από τον Κωστάκη Σαββίδη. Η σχολή αυτή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πρόοδο και ανάπτυξη της κοινότητας. Οι απόφοιτοι ήσαν καλά καταρτισμένοι και μπορούσαν να εξασφαλίσουν εργασία στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.

 

Το Σεπτέμβρη του 1959 με το τέλος του απελευθερωτικού αγώνα και μόλις εγκαθιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία ο Άγιος Αμβρόσιος διεκδίκησε και κέρδισε την ίδρυση  και λειτουργία του Ελληνικού Γυμνασίου Αγίου Αμβροσίου. Η σοφή αυτή ενέργεια απογείωσε κυριολεκτικά τον Άγιο Αμβρόσιο σε όλους τους τομείς. Φιλομαθείς μαθητές και φιλόπονοι καθηγητές με πρωτόγονα μέσα κατάφεραν από κοινού ένα πραγματικό άθλο στην παιδεία. Στα 15 χρόνια που κράτησε η λειτουργία του σχολείου μέχρι το καλοκαίρι της εισβολής του 1974 φοίτησαν εκεί σε ένα νεόκτιστο σχολικό κτήριο μέσα στο δάσος όλοι οι μαθητές του Αγίου Αμβροσίου, της Χάρτζιας, της Καλογραίας και της Τρυπημένης. Στη συνέχεια πολλοί από τους απόφοιτους σπούδασαν διάφορες επιστήμες στο εξωτερικό και άλλοι ασχολήθηκαν επαγγελματικά σε διάφορους τομείς όπου και διακρίθηκαν. Παράλληλα το γυμνάσιο αναβάθμισε τα πολιτιστικά πράγματα στον Άγιο Αμβρόσιο με αποτέλεσμα να συζητούνται καθημερινά στο χωριό ανώτερα πνευματικά θέματα.

 

 

Με τη λειτουργία του Γυμνασίου όλοι οι τομείς της οικονομίας με τους οποίους απασχολούνταν οι κάτοικοι κατά την περίοδο αυτή άρχισαν πολύ γρήγορα να παίρνουν θεαματική ανάπτυξη με αποτέλεσμα να συμβάλουν με τη σειρά τους στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων.

 

11. Εκκλησίες, παλαιά μοναστήρια, ξωκλήσια

 

Πολλά τα εκκλησιαστικά μνημεία της περιοχής μας. Στο κέντρο της κοινότητας βρίσκεται η μεγαλοπρεπής εκκλησία χαρισμένη στον Άγιο Αμβρόσιο. Κτίστηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα πάνω στα θεμέλια παλαιότερου ναού. Η εκκλησία ήταν πετρόκτιστη με ασβεστοπηλό  από καμίνια της περιοχής. Στο καμπαναριό εγκαταστάθηκε μια από τις τρεις πιο γλυκόηχες καμπάνες στην Κύπρο. Ο ήχος της ακουόταν πέραν των δέκα χιλιομέτρων μακριά. Η δεύτερη παρόμοια καμπάνα βρίσκεται στο Μοναστήρι του Κύκκου και η τρίτη σε μεγάλη κοινότητα της επαρχίας Λάρνακας.  Το  καμπαναριό αυτό συμπληρώθηκε κατά τη δεκαετία του 1960 από τον πρωτομάστορα Σάββα Μίλλερ και εγκαταστάθηκε σ΄αυτό νέα καμπάνα μικρότερη από την πρώτη. Η εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τζαμί κατά παράβαση όλων των ηθικών κανόνων και του διεθνούς δικαίου.

 

Το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι  της εκκλησίας  είναι μοναδικό στο είδος του. Οι ξύλινοι δοκοί του είναι κενοί εσωτερικά ενώ τα σκαλίσματα στις όψεις με τα σταφύλια , τις αμπέλους και τα πουλιά αποτελούν χάρμα οφθαλμών. Μετά την εισβολή όλος  ο εσωτερικός διάκοσμος της εκκλησίας συλήθηκε, οι Άγιες εικόνες μάλλον οδηγήθηκαν στα μεγάλα παζάρια και η εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τζαμί. Το εικονοστάσι απογυμνωμένο από τις εικόνες παρέμεινε στην εκκλησία και καλύφθηκε με ένα άσπρο ξύλινο διαχωριστικό. Επίσης έκλεισε με πέτρινο κτίσιμο και η νότια είσοδος της εκκλησίας. Τώρα στην προσφυγιά ο κάθε Αγιαμβροσίτης έχει στο σπίτι του μια φωτογραφία της εκκλησίας και μια εικόνα του Αγίου Αμβροσίου. Παρακαλεί τον Άγιο να μεσολαβήσει για συντόμευση του χρόνου της δοκιμασίας  και επιστροφή στον τόπο μας. Στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας στηνόταν  κάθε Λαμπρή η τριζογύρα που ήταν το παραδοσιακό Λαμπριάτικο παιχνίδι των Αγιαμβροσιτών. Επίσης εδώ λάμβανε χώρα η πρώτη παγκύπρια γεωργική έκθεση και ο χορός της χρυσομηλιάς.

 

Ο Άγιος Αμβρόσιος γιόρταζε στις 7 του Δεκέμβρη κάθε χρόνο με την κοινότητα σύσσωμη να συμμετέχει στη γιορτή του πολιούχου Αγίου. Επειδή η γιορτή του Αγίου Αμβροσίου συνέπιπτε με το χειμώνα , κατά την πρώτη του Σεπτέμβρη είχαμε το μικρό πανηγύρι του Αγίου Αμβροσίου όπου διεξαγόταν μικρή εμποροπανήγυρη.

 

Στην κάτω άκρη του χωριού απέναντι από το σπίτι του Ανδρέα Τάκκα δίπλα ακριβώς από τη φουντάνα της υδατοπρομήθειας βρισκόταν έως το 1974 το μικρό παρεκκλήσι του Αγίου Αμβροσίου. Ενάμιση τετραγωνικό μέτρο η όλη κατασκευή με λιγότερο από δυο μέτρα ύψος. Εδώ υπήρχε εικόνα του Αγίου και καντήλι. Στο χώρο αυτό κατέληγε η μεγάλη λιτανεία που ξεκινούσε κάθε Δευτέρα της Λαμπρής το απόγευμα από τη μεγάλη εκκλησία με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων του Αγίου Αμβροσίου και των αποδήμων που κατέκλυζαν το χωριό για να γιορτάσουν το Πάσχα. Αυτή η λιτανεία και η δέηση προς τον Άγιο Αμβρόσιο ήταν το αποκορύφωμα της Λαμπρής στον Άγιο Αμβρόσιο. Δυστυχώς σήμερα το εκκλησάκι έχει εκθεμελιωθεί και καταστραφεί ολοσχερώς.

 

Η ευρύτερη περιοχή του χωριού ήταν διάσπαρτη από εξωκλήσια και παλιά μοναστήρια. Στα ανατολικά του χωριού βρίσκονται τρεις θαυμάσιες εκκλησίες που ήσαν παλιά βυζαντινά μοναστήρια. Αυτά είναι ο Αντιφωνητής χαρισμένος στον Αρχάγγελο Μιχαήλ που γιόρταζε στις 6 Σεπτεμβρίου και 8 Νοεμβρίου, η Μελανδρύνα χαρισμένη στη κοίμηση της Θεοτόκου γιόρταζε στις 15 Αυγούστου και η Υπάτη χαρισμένη στη γέννηση της Παναγίας γιόρταζε στις 8 του Σεπτέμβρη.

 

Η εκκλησία του Αντιφωνητή με οκταγωνική αρχιτεκτονική μορφή και τις θαυμάσιες τοιχογραφίες που συλήθηκαν από τους Τούρκους κατακτητές και η Μελανδρύνα που σχεδόν κατάρρευσε μετά την τουρκική κατοχή βρίσκονται μέσα στα διοικητικά όρια της γειτονικής κοινότητας Καλογραίας, ωστόσο εδώ κατέφευγαν οι κάτοικοι των γύρω χωριών για να τελέσουν τη θεία λειτουργία και να αναπέμψουν τις προσευχές τους προς τον Θεό. Η κατάλευκη εκκλησία της Υπάτης με τα κεραμίδια στη στέγη βρίσκεται μέσα στα διοικητικά όρια του Αγίου Αμβροσίου νοτιοανατολικά του χωριού, σε ένα ωραιότατο πευκόφυτο λόφο με αιωνόβιες ελιές στην αυλή της. Η θέα από εκεί είναι θαυμάσια αφού διακρίνεται ολόκληρη η επαρχία Κερύνειας μέχρι και τον Κορμακίτη. Εδώ κατέφευγαν οι Αγιαμβροσίτες για να επικαλεσθούν τη χάρη της. Είναι πολλές οι περιπτώσεις που η Παναγία θαυματούργησε σε παρακλήσεις συγχωριανών που επικαλούνταν τη χάρη της.

 

Μεταξύ των τριών πιο πάνω εκκλησιών στο βόρειο άκρο του τράχωνα του Αγίου Γεωργίου βρίσκονταν τα ερείπια του παλαιού οικισμού του Αγίου Γεωργίου. Ο οικισμός αυτός καταστράφηκε από τους πειρατές και οι κάτοικοι του διέφυγαν προς τη Μεσαορία φθάνοντας μέχρι τον Άγιο Γεώργιο του Σπαθαρικού όπου κατά την παράδοση αλλά και γραπτές μαρτυρίες έκτισαν το ομώνυμο χωριό. Μετά από τις επιδρομές των πειρατών κάποιοι από αυτούς επέστρεψαν ξανά στην περιοχή και έκτισαν τον Άγιο Αμβρόσιο στη σημερινή του θέση. Στα ερείπια του Αγίου Γεωργίου των Λυμπούρων ή της Μελανδρύνας όπως ονομάζεται υπήρχε πολύ μικρό εκκλησάκι στο χώρο που ήταν κάποτε η εκκλησία και αυτή μικρή. Κάθε Τρίτη της Λαμπρής και ενόσω υπήρχε δεύτερος ιερέας στον Άγιο Αμβρόσιο πήγαιναν εκεί οι κάτοικοι με τα γαϊδούρια τους μέσα από το μονοπάτι του δάσους και τελούσαν τη θεία λειτουργία. Αυτή θύμιζε πολύ τα αναγνώσματα του Παπαδιαμάντη. Μετά την υπαίθρια λειτουργία απολάμβαναν όλοι μαζί το πρόγευμα μέσα στην ανοιξιάτικη φύση.

 

Στα δυτικά του Αγίου Αμβροσίου στο τέταρτο χιλιόμετρο προς την Κερύνεια, έναντι του πλαγιόδρομου προς το γειτονικό χωριό Χάρτζια και ακριβώς δίπλα από την παραλία με τη πεντακάθαρη θάλασσα βρίσκεται η μικρή εκκλησία του Αγίου Δημητριανού. Εδώ τελείτο παλιά λειτουργία κατά την 6^η Νοεμβρίου  οπότε γιόρταζε ο Άγιος Δημητριανός επίσκοπος Χύτρων. Κατά την παράδοση ο Άγιος Δημητριανός μετέτρεψε σε βράχο τον υπερμεγέθη σκαντζόχοιρο που έβγαινε στη στεριά και κατέτρωγε ανθρώπους και ζώα και ερήμωνε τη γη. Από τότε ο Κατσόσιοιρος, όπως ονομάζεται, η βραχονησίδα  Χοτή είναι εκεί στα 600 περίπου μέτρα από την ξηρά έναντι της μικρής εκκλησίας. Στον ίδιο χώρο διεξάγονταν οι εκδηλώσεις για τη γιορτή του κατακλυσμού με θαλάσσια  αγωνίσματα κολύμβησης και ολισθηρό ιστό. Στις εκδηλώσεις λάμβαναν μέρος κάτοικοι από τον Άγιο Αμβρόσιο και τη Χάρτζια.

 

Πιο δυτικά προς την Κερύνεια στον Τράχωνα του ΆηΓιωρκού πριν την κοιλάδα του αγροτικού οικισμού του Πλατυμάτη 500 περίπου μέτρα νότια του αυτοκινητόδρομου υπήρχε εκκλησία χαρισμένη στον Άγιο Γεώργιο. Ήταν γνωστός ως Άγιος Γεώργιος του Πλατυμάτη. Μικρή σχετικά αλλά ωραία εκκλησία γιόρταζε κάθε Τρίτη της Λαμπρής. Εδώ ο ιερέας και οι χωριανοί πήγαιναν με τα ζώα τους στολισμένα με τις υφαντές κουβέρτες και τελούσαν τη θεία λειτουργία. Στη συνέχεια προγευμάτιζαν όλοι μαζί και όσοι είχαν χωράφια κοντά άρχιζαν το θέρος με τα δρεπάνια. Οι υπόλοιποι επέστρεφαν στο χωριό.

 

Στον αγροτικό οικισμό του Ταούτη δεκαπέντε χιλιόμετρα δυτικά του χωριού ευρίσκονταν τα ερείπια μικρής πετρόκτιστης εκκλησίας της Αγίας Αικατερίνης. Κάποτε η εκκλησία αυτή εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες των αγροτών που διέμεναν στον οικισμό. Ένα χιλιόμετρο πιο πέρα στον τράχωνα του Γυρούκη δεξιά του δρόμου προς τον οικισμό του Βούρκαρη σε κτήμα που ανήκει στον Χριστόδουλο Τυρίμου βρίσκονταν τα ερείπια της εκκλησίας της Άγιας όπως ήταν γνωστή. Και αυτή η μικρή εκκλησία καταστράφηκε από καιρό. Τα αθάνατα αυτά προσκυνήματα φέρουν στη μνήμη ολόκληρη την ιστορία του τόπου μας με την εκκλησία στο επίκεντρο της ζωής τους.

 

12. Γιορτές- Αγίου Αμβροσίου, Χριστούγεννα, Λαμπρή-Δευτέρα της Λαμπρής λιτανεία.

 

Οι Αγιαμβροσίτες γιόρταζαν όλες τις θρησκευτικές γιορτές με το απαιτούμενο σεβασμό. Στις μεγάλες γιορτές οι κάτοικοι και προπάντων οι εορτάζοντες πήγαιναν στην εκκλησία με τα κόλλυβα και τους πέντε άρτους που ετοίμαζαν στο σπίτι τους. Μετά την εκκλησία επέστρεφαν σπίτι τους και ετοίμαζαν το φαγητό για τους δικούς τους. Η γιορτή του Αγίου Αμβροσίου στις 7 Δεκεμβρίου ήταν παγκοινοτική γιορτή και σχολική αργία. Όλος ο κόσμος πήγαινε στην εκκλησία τόσο το προηγούμενο βράδυ κατά τον εσπερινό όσο και την ημέρα της γιορτής. Μετά την εκκλησία ό κόσμος παρέμεινε στο χωριό τηρώντας την αργία. Μόνο όσοι είχαν να φροντίσουν τα ζώα τους πήγαιναν στα χωράφια.

 

Τα Χριστούγεννα και προπάντων η Λαμπρή απαιτούσαν ιδιαίτερη προετοιμασία. Από νωρίς οι οικοκυρές καθάριζαν από γωνιάς τα σπίτια και τα ασπρόγιαζαν. Τα Χριστούγεννα φτιάχνονταν οι κουραπιέδες και τα άλλα ζαχαρωτά από τις γυναίκες του σπιτιού ενώ οι άνδρες κουβαλούσαν στο σπίτι ξύλα και αρωματικά φυτά για το φούρνισμα και το κάπνισμα του χοίρου που μεγάλωνε το κάθε σπίτι. Μετά την εκκλησία η ζεστή κοτόσουπα για την οικογένεια και ακολούθως ο καθένας στη δουλειά του για την διαδικασία του χοίρου. Ήσαν πράγματι μοναδικές οι μυρωδιές και οι γεύσεις των χοιρινών παστών και των λουκάνικων του Αγίου Αμβροσίου. Τόσο τα Χριστούγεννα όσο και η Πρωτοχρονιά περνούσε με οικογενειακές συγκεντρώσεις και φαγοπότια. Οι ταβέρνες επίσης του χωριού είχαν την τιμητική τους τέτοιες μέρες.

 

Οι σήκωσες του πενηνταημέρου και η Δευτέρα της Καθαρής εύρισκαν τον Άγιο Αμβρόσιο σε ένα διήμερο ξεφαντώματος. Τη χρονική αυτή περίοδο υπήρχε μια μικρή ύφεση στις γεωργικές ασχολίες και διδόταν η ευκαιρία στον κόσμο να χαλαρώσει κομμάτι. Οικογενειακές συνάξεις και φαγοπότι με τραγούδι σε συγγενικά σπίτια ή τη Δευτέρα της Καθαρής στα χωράφια αν βέβαια το επέτρεπε ο καιρός.

 

Η Λαμπρή διαρκούσε τρεις μέρες. Ξημερώματα Κυριακής όλοι στην εκκλησία για τον Καλό Λόγο. Ακολουθούσε η ζεστή σούπα  συνοδευόμενη με τις φλαούνες αυτή τη φορά.  Το μεσημέρι  ετοιμαζόταν το κύριο γεύμα με τον οβελία ή το ψητά στο φούρνο. Μετά το φαγητό όλοι ξανά στην εκκλησία για τη λειτουργία και στη συνέχεια στην αυλή της εκκλησίας για το μοναδικό παιχνίδι της τριζογύρας. Παλαιότερα διεξάγονταν και άλλα παιγνίδια στην αυλή της εκκλησίας όπως άλμα τριπλούν (τριάππηδκια) και άρση βαρών (διτζίμι).

 

Η Δευτέρα της Λαμπρής άρχιζε με εκκλησιασμό το πρωί. Στις δυο περίπου μετά το μεσημέρι είχαμε τη μεγάλη Λιτανεία στο εκκλησάκι του Αγίου Αμβροσίου στη βόρεια άκρη του χωριού. Στην πορεία αυτή με μπροστάρηδες τους ιερείς και τους ψάλτες με τα εξαπτέρυγα και την εικόνα του Αγίου Αμβροσίου συμμετείχαν όλοι οι χωριανοί και οι απόδημοι του Αγίου Αμβροσίου. Ήταν πράγματι το αποκορύφωμα των Λαμπριάτικων εκδηλώσεων με την εκκλησία και τα καφενεία να είναι γεμάτα κόσμο και τις κροτίδες να ακούονται παντού. Η τριζογύρα τραβούσε τον κόσμο με τους νέους άλλοι  να κάθονται σ΄άυτή και άλλοι να σπρώχνουν και τις κοπέλες να παρακολουθούν από κοντά. Στα παλιά σπίτια με μεγάλες καμάρες λειτουργούσαν οι σούσες με τη διαφορά ότι ανέβαιναν οι κοπέλες σ΄αυτές  και παρακολουθούσαν οι νέοι.

 

14. Τριζογύρα-σούσες

 

 

Η Τριζογύρα ήταν το κατ’ εξοχή παραδοσιακό έθιμο και παιχνίδι της Λαμπρής για τους Αγιαμβοσίτες. Η διαδικασία άρχιζε μήνες πριν την Λαμπρή με την επιλογή ενός μεγάλου ορθόκορμου πεύκου από το διπλανό δάσος. Την Αγία Εβδομάδα αποκοπτόταν το δένδρο και μεταφερόταν στην αυλή της εκκλησίας. Η μεταφορά στα παλιά χρόνια γινόταν με ζευγμένα βόδια και στη συνέχεια με τρακτέρ που έσερνε το βαρύ φορτίο στην αυλή της εκκλησίας με τον Χατζηκκολή ή τον Κυριάκο Φωτίου να έχουν το γενικό πρόσταγμα. Ειδικοί τεχνικοί, πελεκάνοι ή ασχολούμενοι με το επάγγελμα του υλοτόμου, όπως οι Σταυρής του Σοφόκλη, Ανδρέας Κκέλης, Σάββας Μίτας, Κυριάκος Φιλής κ.ά., πλαισιωμένοι από μεγάλο αριθμό νέων του χωριού ζύγιζαν και έστηναν την Τριζογύρα το Μεγάλο Σάββατο.

 

Η τεχνική και φιλοσοφία του παραδοσιακού αυτού μοναδικού εθίμου προνοούσε την φύτευση στη γη ενός μέρους του κορμού του πεύκου σε βάθος ενάμιση περίπου μέτρου. Το  στερέωναν καλά με πέτρες και γύψο με το ένα μέρος να εξέχει άλλο ενάμιση μέτρο και με το πάνω του μέρος σε σχήμα κυλινδρικού κώνου. Σ’ αυτό το σημείο τοποθετούσαν το κύριο μέρος του πεύκου, μήκους 15 περίπου μέτρων ζυγισμένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ισοζυγίζει με το βάρος ενός ανδρός στο μακρύ και λεπτό μέρος του κορμού, του μουττοφόρου, όπως ονομάζεται και με το βάρος 6-7 ανδρών στο χονδρό μέρος του κορμού.  Στο σημείο στήριξης των δυο τεμαχίων  σχηματιζόταν βαθούλωμα αντίστοιχο με τον κώνο του κάθετου μέρους. Στο σημείο επαφής τοποθετούσαν κάρβουνα και πετρέλαιο, ούτως ώστε να τρίζει.

 

Κατά τη λειτουργία της Τριζογύρας ανέβαιναν άνδρες στον οριζόντιο κορμό ώστε να ισοζυγίσει με τον ένα που καθόταν στον «μουττοφόρο». Στη συνέχεια σπρωχνόταν σε περιφορά γύρω από τον κάθετο άξονα από 5-6 άνδρες. Η περιστροφή της Τριζογύρας γύρω από τον άξονα άκολουθούσε φορά αντίθετη με τους δείκτες του ρολογιού. Ένας λόγος που μπορεί να λεχθεί για αυτή την επιλογή είναι γιατί το δεξί χέρι και πόδι έχει περισσότερη δύναμη τόσο για το σπρώξιμο όσο και για τη γρήγορη απομάκρυνση των ανδρών  που έσπρωχναν σε ασφαλή χώρο εκτός της περιμέτρου του μουττοφόρου. Η τριβή των καρβούνων με το πετρέλαιο δημιουργούσε ένα δυνατό θόρυβο (τρίξιμο) που ακουγόταν σε μεγάλη απόσταση και από τον οποίο πήρε και το όνομά της Τριζογύρα (γύριζε και έτριζε ταυτόχρονα). Κάθε διαδικασία διαρκούσε 5-6 λεπτά και στη συνέχεια εναλλάσσονταν οι πρωταγωνιστές, ενώ οι νέοι και νέες και γενικά όλοι οι κάτοικοι της κοινότητας παρακολουθούσαν από τη διπλανή υπερυψωμένη αυλή της εκκλησίας του Αγίου Αμβροσίου.

 

Το παιχνίδι ήταν πραγματικά πολύ επικίνδυνο και απαιτούσε ευελιξία, γρήγορες και προδιαγεγραμμένες κινήσεις, ακροβατικές δεξιότητες και συνεχή εγρήγορση. Κάθε πιθανό λάθος θα είχε συνέπειες γι΄αυτό οι συμμετέχοντες πρόσεχαν και τον εαυτό τους αλλά και τους υπόλοιπους.

 

Οι νεαρές κοπέλες μαζεύονταν στα σπίτια με τα μεγάλα δίχωρα δωμάτια και κρεμούσαν τη σούσα. Στη συνέχεια ανέβαιναν στα δυο άκρα του επίπεδου μακριού ξύλου που τοποθετείτο στο κάτω άκρο του σχοινιού δυο κοπέλες  μια δεξιά και μια αριστερά στον άρμενο όπως λεγόταν. Στη μέση κάθονταν άλλες κοπέλες και με την κίνηση των ποδιών άρχιζε να κινείται η σούσα. Αμέσως άρχιζαν και τα τραγούδια από όλες τις κοπέλες. Τα αγόρια και οι υπόλοιποι παρακολουθούσαν και σχολίαζαν. Το ωραίο αυτό παιχνίδι πραγματοποιόταν την Κυριακή και τη Δευτέρα της Λαμπρής και πρόσφερε μεγάλη χαρά σε όλους.

 

16. Πολιτιστικά-σχολικές εκδηλώσεις, θέατρο, κινηματογράφος, κέντρο νεότητας Προμηθέας, οικογενειακές συνάξεις, ταβέρνες, ομαδικά προσκυνήματα

 

Ο Άγιος Αμβρόσιος έχει μια μεγάλη παράδοση στα πολιτιστικά πράγματα. Από τις αρχές του 20 αιώνα λειτούργησε πρωτοποριακά τότε στο χωριό αναγνωστήριο. Αυτό ήταν μια σύγχρονη για την εποχή βιβλιοθήκη όπου συγκεντρώνονταν οι άνδρες του χωριού και διάβαζαν βιβλία και εφημερίδες. Κάποτε διάβαζε ένας μεγαλοφώνως και οι υπόλοιποι άκουαν και στο τέλος σχολίαζαν. Κατά καιρούς συνήθως σε εθνικές επετείους ανέβαζαν θεατρικά έργα.

 

Ιδιαίτερη ευχαρίστηση πρόσφεραν οι χριστουγεννιάτικες γιορτές του δημοτικού σχολείου , οι διοργανώσεις αγώνων στίβου γυμναστικών επιδείξεων και ελληνικών χορών και προ πάντων  οι τελικές  γιορτές του σχολείου με τις ομιλίες των δασκάλων και του διευθυντή και τις βραβεύσεις των αριστούχων μαθητών. Αυτές οι αναμνήσεις συνοδεύουν για πάντα όλους εμάς που τις ζήσαμε είτε ως μαθητές αρχικά είτε ως ενδιαφερόμενοι κάτοικοι της κοινότητας αργότερα.

Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 οι νέοι και οι νέες του χωριού ανελάμβαναν τη οργάνωση εκδηλώσεων και ανέβασμα θεατρικών έργων. Αυτό που απογείωσε τον Άγιο Αμβρόσιο στον τομέα αυτό ήταν η ίδρυση και λειτουργία του Ελληνικού Γυμνασίου Αγίου Αμβροσίου το 1959 και του πρώτου και πάλιν παγκύπρια κέντρου νεότητας Προμηθέας Αγίου Αμβροσίου το 1966.

 

Ο κινηματογράφος στον Άγιο Αμβρόσιο λειτούργησε γύρω στο 1962 με προβολές κάθε Σαββατοκύριακο και Τετάρτη. Προσκαλούνταν επίσης κατά καιρούς ξένοι θεατρικοί θίασοι και τραγουδιστές. Οι θεατές προέρχονταν εκτός από τον Άγιο Αμβρόσιο και από τα γειτονικά χωριά Χάρτζια και Καλογραία καθιστώντας έτσι τον Άγιο Αμβρόσιο το πολιτιστικό κέντρο της περιοχής.

 

Λέχθηκε ότι η ευημερία ενός τόπου μετριέται με τον αριθμό των ταβερνών του. Ο Άγιος Αμβρόσιος είχε κατά καιρούς πολλές και καλές τέτοιες ταβέρνες. Σ΄αυτές σερβίρονταν πάντα φρέσκοι μεζέδες της περιοχής. Οι διασκεδάσεις στις ταβέρνες ήσαν καθημερινό φαινόμενο. Σ΄αυτές λάμβαναν επί το πλείστο οι άνδρες και σε κάποιες εξαιρετικές περιπτώσεις μπορούσαν να διαρκέσουν για πολλές ώρες με την άφιξη νέων προσώπων στην αρχική παρέα. Πολλές φορές κάθε ένας που προσερχόταν προσκόμιζε και τους δικούς του μεζέδες από το σπίτι του.

 

17. Εισβολή, εκτοπισμός, αγνοούμενοι

 

Το πανέμορφο κεφαλοχώρι της ανατολικής πλευράς της επαρχίας της Κερύνειας από τις 14 Αυγούστου 1974 βρίσκεται κάτω από την  τουρκική κατοχή. Όλοι οι αυτόχθονες κάτοικοι του εξαναγκάσθηκαν μέσα από τους βομβαρδισμούς των τουρκικών πλοίων και αεροπλάνων να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τις περιουσίες τους και να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς Με τη συνεχιζόμενη κατοχή οι Τούρκοι έχουν αλλάξει τα πάντα. Τα περιβόλια με τις χρυσομηλιές και τα κάθε λογής δένδρα έχουν καταστραφεί. Το περιβάλλον έχει κυριολεκτικά βιαστεί βάναυσα με τις αλόγιστες οικοδομές. Το κοιμητήριο βεβηλώθηκε, τα σχολεία και οι πλατείες βάφτηκαν κόκκινα και γέμισαν με αγάλματα των εισβολέων  και κόκκινες ημισελήνους.

Οι 2000 και πλέον κάτοικοι του Αγίου Αμβροσίου διασκορπισμένοι σ’ όλη την ελεύθερη Κύπρο και στις πέντε ηπείρους του πλανήτη μας, απογοητευμένοι από το άδικο που βρήκε τον τόπο μας, διαμαρτύρονται και ζητούν από παντού βοήθεια για δικαίωση. Δώδεκα οικογένειες Αγιαμβροσιτών εξακολουθούν να ζητούν καθημερινά για 41 τώρα χρόνια τα αγαπημένα τους πρόσωπα που συγκαταλέγονται στον μακρύ μαύρο κατάλογο των αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής. Υπέρτατο χρέος μας είναι να διεκδικούμε τη γη μας και την ασφαλή επιστροφή στους τόπους μας.

 

18. Σωματεία, εκδηλώσεις, πορείες, μνήμη κατεχομένων

 

Ο εκτοπισμένος κόσμος μας νοικοκύρηδες με σπίτι και όνομα μέχρι χθες βρέθηκαν σκορπισμένοι στο πουθενά. Οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν ότι θα ήταν μια προσωρινή κατάσταση και σύντομα θα διευθετείτο η λύση και ο καθένας θα επέστρεφε στο σπίτι και τη περιουσία του. Είναι και αυτός ένας λόγος που πολλοί παρέμειναν κάτω από άθλιες συνθήκες μέσα στα αντίσκηνα για μακρύ χρονικό διάστημα.

 

Οι κοινότητες πραγματικά εξαρθρώθηκαν και σχεδόν κανένας δεν ήξερε που κατέληξαν οι υπόλοιποι συγχωριανοί του. Έτσι άρχισαν σιγά-σιγά να δημιουργούνται τα σωματεία των κατεχόμενων κοινοτήτων στις ελεύθερες περιοχές. Πρωταρχικός σκοπός τους ήταν να καταγράψουν αρχικά τους συγχωριανούς να τους φέρουν σε επαφή. Στη συνέχεια να τους βοηθήσουν σε κάποιες περιπτώσεις, να προβαίνουν σε διαμαρτυρίες για τη συνεχιζόμενη κατοχή από την Τουρκία, να διοργανώνουν αντικατοχικές πορείες, να διεκδικούν την ανεύρεση και απελευθέρωση των αγνοουμένων, να διατηρούν τα έθιμα κάθε κοινότητας, να συντηρούν τη μνήμη των κατεχομένων μας κ.α.

 

Το 1985 ιδρύθηκε το Σωματείο Ελεύθερος Άγιος Αμβρόσιος στη Λευκωσία. Με μια πλούσια δράση, ομαδική εργασία και καλό προγραμματισμό έγινε κατορθωτό να ανεγερθεί ιδιόκτητο οίκημα στην Αγλαντζιά. Οι κατά καιρούς πρόεδροι ήσαν οι Σάββας Μ. Θεοφάνους, Κυριάκος Πέσιογκες, Αντώνης Οικονόμου και τώρα ο Κυριάκος Χατζηφιλίππου. Τοπικές επιτροπές του σωματείου λειτουργούν στη Λευκωσία και στη Λεμεσό με πλούσια δράση. Αμέσως μετά την ίδρυση του σωματείου στη Κύπρο δημιουργήθηκε αντίστοιχο στο Ηνωμένο Βασίλειο με προέδρους κατά σειρά τον Δημήτρη Σακκαλλή και τώρα τον Άγγελο Πέσιογκε. Μέλη οι συγχωριανοί που διαμένουν στο Λονδίνο και το Ηνωμένο Βασίλειο με ξεχωριστή δράση πάντοτε τον μ. Κυριάκο Χριστοδούλου ο οποίος ήταν και ιδρυτικό μέλος του Lobby for Cyprus.

 

Στο μεταξύ με πρωτοβουλία του Σέργιου Πρωτοπαπά ανασυστάθηκε το Κέντρο Νεότητας Προμηθέας Αγίου Αμβροσίου που ανέστειλε τη λειτουργία του λόγω της τουρκικής εισβολής . Στα τελευταία χρόνια μια πολύ αξιόλογη δραστήρια ομάδα Αγιαμβροσιτών που διαμένουν στη Λεμεσό ίδρυσαν παράρτημα του σωματείου και αναπτύσσουν πλούσια εθνική και πολιτιστική δράση. Το 2009 με έδρα και πάλιν τη Λεμεσό ιδρύθηκε ο Αθλητικός Πολιτιστικός Όμιλος Χρυσομηλιά που διαθέτει ανδρική και γυναικεία ομάδα ποδοσφαίρου και χορευτικό συγκρότημα με πάρα πολλές παρουσιάσεις ανά την ελεύθερη Κύπρο.

 

Από τις εκδηλώσεις των σωματείων του Αγίου Αμβροσίου ξεχωρίζουν η γιορτή και χορός της χρυσομηλιάς και η θρησκευτική γιορτή του Αγίου Αμβροσίου.

 

19. Τοπική αυτοδιοίκηση, κοινοτάρχης αζάες, Συμβούλιο Βελτιώσεως, Κοινοτικό Συμβούλιο-δραστηριότητες

 

Η 15ετία από το 1960 μέχρι το Καλοκαίρι της τουρκικής εισβολής του 1974 υπήρξε η χρυσή εποχή του Αγίου Αμβροσίου. Οι Μιχάλης Ανδρέου, Κύρος και Ανδρέας Χατζηκύρου που αποτελούσαν το Συμβούλιο Βελτιώσεως σε συνεργασία με τον κοινοτάρχη ανάπλασαν τον Άγιο Αμβρόσιο. Το γεωργικό μέχρι τότε χωριό μετατράπηκε σε μια σύγχρονη κοινότητα. Ασφαλτοστρώθηκαν όλοι οι δρόμοι μέσα στο χωριό, τοποθετήθηκε νερό στα σπίτια, ηλεκτροδοτήθηκε το χωριό, βελτιώθηκε μερικώς το οδικό δίκτυο προς τη Λευκωσία και προ πάντων ιδρύθηκε το Ελληνικό Γυμνάσιο Αγίου Αμβροσίου που διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη της κοινότητας.

 

Η προσφυγιά του 1974 μοίρασε τη ζωή μας στα δυο δηλαδή την περίοδο προ και μετά του μεγάλου κακού που μας έφεραν. Τον εκτοπισμένο Άγιο Αμβρόσιο υπηρέτησε ως κοινοτάρχης για 30 και πλέον χρόνια ο Ανδρέας Τρυπηνιώτης ο οποίος διαδέχθηκε τον αποβιώσαντα Μιχαήλ Πέσιογκε. Ούτε δρόμους για επιδιόρθωση είχαμε αυτή την περίοδο ούτε γεφύρια δυστυχώς να φτιάξουμε. Οι προσπάθειες όλη αυτή την περίοδο επικεντρώνονται να κρατηθεί ζωντανός ο ιστός της κοινότητας με την πίστη και την ελπίδα ότι θα ανατραπούν τα τετελεσμένα της εισβολής και να επιστρέψουμε νοικοκύρηδες ξανά στα σπίτια που μας άρπαξαν με τη βία των όπλων.

 

Το 2012, με κοινή συναίνεση όλων των συγχωριανών, ανέλαβα ως νέος κοινοτάρχης του εκτοπισμένου Αγίου Αμβροσίου. Με τον Ανδρέα Προδρόμου ως αναπληρωτή κοινοτάρχη και τους Σάββα Δουκανάρη, Γεώργιο Ττοφή και Παντελή Παντελή μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου και σε συνεργασία με όλα τα οργανωμένα σύνολα της κοινότητας προβαίνουμε σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων για να κρατηθεί σε συνοχή ο Άγιος Αμβρόσιος με την πίστη και την ελπίδα ότι θα προβάλει σύντομα η μέρα της δικαίωσης και του γυρισμού.

20. Εκδόσεις

Εκδόσεις για τον Άγιο Αμβρόσιο από Αγιαμβροσίτες έχουμε σε πεζό λόγο και σε ποίηση. Ποιητικές εκδόσεις κυκλοφόρησαν οι συγχωριανοί μας Φώτης Βασίλη, Βασίλης Χαπέσιης, Ανδρέας Σωτηρίου και τελευταία ο Γεώργιος Χατζηκυριάκος δυο εκδόσεις. Ο Χατζηκυριάκος έγραψε και άλλα επιστημονικά συγγράμματα και βιβλία για τα φυτά της Κύπρου στα οποία γίνεται ευρεία αναφορά στον Άγιο Αμβρόσιο.

Βιβλία σε πεζό λόγο έγραψαν ο Φραγκλίνος Σάββα με αναφορά κυρίως σε γεγονότα που έλαβαν χώρα στον Άγιο Αμβρόσιο την περίοδο του μεσοπολέμου. Ο Σάββας Τσιαππούτας κυκλοφόρησε μια επίσης ολιγοσέλιδη έκδοση γύρο στο 1968 με αναφορές σε διάφορες πτυχές της ζωής στον Άγιο Αμβρόσιο και μερική καταγραφή των οικογενειών του χωριού. Ο δάσκαλος Κύρος Χατζηκύρου κυκλοφόρησε το δικό του βιβλίο. Τελευταία στη σειρά έρχεται η δική μου έκδοση που κυκλοφόρησε στα μέσα του 2015.

 

 

21. Αναφορά στο δικό μου βιβλίο το χωριό Άγιος Αμβρόσιος Κερύνειας

 

Είχαμε τη μεγάλη τύχη να γεννηθούμε και να ζήσουμε ένα μέρος της ζωής μας σε ένα τόπο που όλοι δικαιολογημένα τον αποκαλούν πανέμορφο. Εμείς το λέμε κομμάτι ίδιο της Παράδεισος.  Νοσταλγούμε αυτή την ομορφιά για τη γη μας και αυτός ο πόθος που κατάντησε πόνος δεν σβήνει με τίποτε. Είναι αυτές οι σκέψεις από τη μια και η επίγνωση ότι θα πρέπει να κρατήσουμε ζωντανές τις εικόνες, τα ήθη, τους χαρακτήρες και τις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν και δημιούργησαν στα κατεχόμενα μέρη μας που οδήγησαν στη συγγραφή του δικού μου βιβλίου.

 

Γνωρίζουμε ότι ο αδυσώπητος χρόνος δεν χαρίζεται κανενός. . Είναι κρίμα σήμερα με τα τόσα μέσα να φεύγουν σημαντικοί άνθρωποι και να παίρνουν μαζί τους ένα μέρος από την ιστορία του κάθε τόπου. Με την τουρκική εισβολή και τον εκτοπισμό των κατοίκων του σε όλα τα σημεία της ελεύθερης  Κύπρου και  του κόσμου όλο αυτό το υλικό κινδύνευε να χαθεί. Η καταγραφή του υπήρξε μια επιβαλλόμενη αναγκαιότητα και ένα χρέος  προς το χωριό μας.  Με τη συγγραφή και την έκδοση του βιβλίου μου θα ήθελα απλά να αποπληρώσω μια μικρή δόση στο δικό μου κομμάτι αυτού του χρέους. Εμείς ως εκτοπισμένη δυστυχώς κοινότητα μπορεί να μη έχουμε να φτιάξουμε δρόμους και να φροντίσουμε για την καθαριότητα αλλά παραλάβαμε μια πολιτιστική κληρονομιά και έπρεπε να τη διαφυλάξουμε για αυτούς που θα έλθουν

Στο βιβλίο περιγράφεται η ζωή των τελευταίων 150 και πλέον χρόνων στον Άγιο Αμβρόσιο. Ο τόπος, τα περιβόλια, οι εκδηλώσεις, οι εικόνες, οι μυρωδιές, τα μνημεία, τα πολιτιστικά, η ακτογραμμή και πολλά άλλα παρελαύνουν στα μάτια του αναγνώστη.   Περιγράφονται επίσης οι άνθρωποι και οι χαρακτήρες τους μέσα από πραγματικές ιστορίες που φθάνουν τις 400. Αντί του αφηγηματικού λόγου το βιβλίο καταπιάνεται με τις αυτοτελείς μικρές ιστορίες των χαρισματικών κατοίκων του Αγίου Αμβροσίου με το πηγαίο χιούμορ και την ζωντάνια και ευστροφία που τους χαρακτηρίζει.

Στο βιβλίο οπωσδήποτε αναφέρονται εκτός από συμβάντα που προκαλούν το μειδίαμα του αναγνώστη αρκετές περιπτώσεις υποθέσεων που αβίαστα προκαλούν βαθειά συγκίνηση. Περιλαμβάνεται στην έκδοση ειδική αναφορά στους πεσόντες, τους αγνοούμενους και άλλες σημαντικές μορφές της κοινότητας. Η έκδοση συμπληρώνεται με πάρα πολλές σπάνιες φωτογραφίες Αγιαμβροσιτών, ένα έγχρωμο δεκαεξασέλιδο με τοπία του Αγίου Αμβροσίου και ονομαστικός κατάλογος όλων των οικογενειών των Αγιαμβροσιτών που κατοικούσαν στο χωριό το 1974 με τοπογραφικό χάρτη με τη γειτονιά που διέμενε ο καθένας.

Η συγγραφή του βιβλίου άρχισε αρχές του 2012 αμέσως μόλις ανέλαβα τα καθήκοντα του κοινοτάρχη στο υφιστάμενο Κοινοτικό Συμβούλιο. Η εργασία βασίστηκε σε δικές μου θύμησες από τα παιδικά μου χρόνια μέχρι και τα χρόνια μετά την προσφυγιά. Είχα την τύχη να ζήσω έντονα τη ζωή στο χωριό και να κάνω παρέα με απλούς ανθρώπους του χωριού με πραγματικά ένα ολόκληρο πανεπιστήμιο γνώσεις ο καθένας. Πάρα πολλές πληροφορίες πήρα επίσης από συγχωριανούς μου που με χαρά μου έδωσαν. Όλοι αυτοί αναφέρονται στον πρόλογο του βιβλίου μου με τις δικές μου ευχαριστίες προς αυτούς. Το έργο κράτησε τέσσερα χρόνια για να γραφεί και να εκτυπωθεί.

Από τον Ιούνιο του 2015 το βιβλίο κυκλοφόρησε σε μια πολύ επιμελημένη έκδοση με πρωτότυπη μορφή όπως χαρακτηρίστηκε από πνευματικούς ανθρώπους της Κύπρου που το διάβασαν. Είναι πραγματικά μεγάλη η ικανοποίηση να ακούονται τέτοια λόγια από τέτοιους ανθρώπους για τον Άγιο Αμβρόσιο και τον κόσμο του. Ήταν  τέτοιος ο Άγιος Αμβρόσιος διερωτούνται όσοι για πρώτη φορά έρχονται σε επαφή με το χωριό μέσω του βιβλίου; Η δική μου, καθώς και  όλων των Αγιαμβροσιτών, απάντηση είναι ότι ο Άγιος Αμβρόσιος ήταν και είναι κάτι πολύ παραπάνω. Απλά μέσα από το βιβλίο καταβάλλεται  προσπάθεια να δοθεί ένα μικρό δείγμα. Φαίνεται ότι ο στόχος αυτός έχει επιτευχθεί.

 

Παρουσίαση του βιβλίου

Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου ασχολείται με τους ανθρώπους του Αγίου Αμβροσίου. Οι ιστορίες με κεντρικούς ήρωες τους κατοίκους του χωριού αναδεικνύουν την αγνότητα, το χαρακτήρα, την αγάπη για τη διασκέδαση και το πηγαίο τους χιούμορ. Παράλληλα διαγράφονται οι δύσκολες συνθήκες ζωής, η συντροφικότητα και η εργατικότητα, που βοηθούσαν να αντεπεξέλθουν στις όποιες κακοτοπιές.

Διαβάζουμε: «Ο Μάρκος του Ττακκόχριστου άρχισε να κόβει αοραδκιές από το δάσος. Ο δασοφύλακας του είπε ότι θα τον καταγγείλει γιατί έκοψε τέσσερις αοραδκιές που ήταν προστατευόμενο είδος. Ο Μάρκος του είπε να γράψει πέντε, γιατί θα έκοβε ακόμη μια. Μια και θα πλήρωνε το πρόστιμο να μην έφευγε με λειψό φορτίο…»

Και η κυπριακή φιλοξενία μέσα από ένα άλλο περιστατικό:

«Μια μέρα σταμάτησε έξω από το μαγαζί του Σέργη Παντελή Τσαγγάρη ένα ζεύγος τουρίστες από την Ισπανία, οι οποίοι ενθουσιάστηκαν από το περιβάλλον του Αγίου Αμβροσίου και ζητούσαν ξενοδοχείο για να παραμείνουν μια εβδομάδα. Ο Σέργης τους οδήγησε στο πατρικό του σπίτι. Άψογη η οικοδέσποινα Αγγελού, τους ετοίμαζε πρόγευμα με σπιτικό ψωμί, φρέσκα αυγά και λαχανικά από την αυλή της, πλούσιο  γεύμα και δείπνο. Στο τέλος της εβδομάδας ρώτησαν οι ξένοι τι θα πληρώσουν. Η οικοδέσποινα αντιδρώντας είπε στο γιο της: «Ποττέ γιε μου να πιερώσουν; Εν κανεί που εκάμαμεν παρέαν μιαν εβτομάδαν να πιερώσουν τζαι πουπάνω;»

Σπινθηροβόλο το πνεύμα, έξυπνα επεισόδια και αστεία δίνουν ένα ανάλαφρο τόνο στο βιβλίο. Διαβάζω: Ο Στυλλής Χατζημιχαήλ Μηλικούρης ενώ ασχολείτο με το πότισμα και το μάζεμα της ρέντας, άκουσε ένα δυνατό κλάψιμο λαγού. Χωρίς να σηκώσει από το χώμα την ποδίνα του, έσκυψε και πήρε στα χέρια του το λαγό. Τον σήκωσε ψηλά και συνέστησε ψιθυριστά στο νεαρό λαγό να μην κλαίει γιατί έν’ γιασάκκιν, απαγορεύεται. Ο λαγός βέβαια δεν καταλάβαινε από νομικές απαγορεύσεις, αλλά δεν επανέλαβε το κλάψιμο. Πάντως η φράση «Μεν κλαίεις, ρε, τζι έν’ γιασάκκιν» έμεινε.

Το δέσιμο του ανθρώπου με τη γη και το περιβάλλον του φαίνεται χαρακτηριστικά με το επεισόδιο του βοσκού Διονύση Προκόπη, που προσπάθησε να βόσκει πρόβατα αντί κατσίκια, αλλά νοσταλγώντας την ανέμελη ζωή στο βουνό, κοντά στη φύση, επιστρέφει στα γίδια του. Η απλοϊκότητα των παλιών ανθρώπων μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα και χωρίς ίχνος διδακτισμού.

Οι αρετές που είχαν αξία στο χωριό διακρίνονται μέσα από τα λογής καταγραμμένα επεισόδια.

Άνθρωποι που αγαπούσαν τη ζωή και γλεντούσαν παρ’ όλες τις δυσκολίες. Τα έξυπνα επεισόδια, τα ανέκδοτα και τα τσιατίσματα, μέρος αναπόσπαστο της ζωής τους, δείχνουν ένα σπινθηροβόλο μυαλό.

Διαβάζουμε: «Ο Βασίλης Χαπέσιης ήταν πολύ έξυπνος, ετοιμόλογος και από τους καλύτερους λαϊκούς ποιητές τόσο του Αγίου Αμβροσίου, όσο και της Κύπρου. Η βράβευσή του στα τσιαττίσματα ήταν βέβαιη από την ώρα που δήλωνε συμμετοχή. Ο Βασίλης διαχειριζόταν το ένα καφενείο της εκκλησίας. Μια μέρα ο Παπάνδρεας καθόταν στην αυλή του καφενείου και ο μικρός γιος του Βασίλη έκανε μικροαταξίες. Ο παπάς ανέφερε στο Βασίλη ότι ο γιος του ήταν πολύ άτακτος. Ο Βασίλης του απάντησε αμέσως ότι αυτός τον βάφτισε, υπονοώντας τη λαϊκή ρήση «πελλός παπάς σε βάφτισε».

Το ποτό ήταν απαραίτητο πριν από κάθε διασκέδαση αλλά και πριν από κάθε σοβαρή συζήτηση. Ο χορός άρρηκτα συνδεδεμένος μαζί τους. Καταγράφονται στο βιβλίο ακόμη και οι χορευτάδες του χωριού.

Τα επαγγέλματα στην παραδοσιακή κοινωνία του Αγίου Αμβροσίου, όπως ο λαδοπούλης, ο ξυλοκόπος, το κάψιμο καρβούνων και το ξηπέτρισμα των κακοτράχαλων περιοχών για να μετατραπούν σε καλλιεργήσιμη γη, αλλά και το «εμπόριο» από χωριό σε χωριό. Ξεχωριστή θέση έχουν το ψάρεμα και το κυνήγι του λαγού αλλά και τα ξόβεργα για τις τζίκλες, διανθισμένα με πλήθος από κυνηγετικές περιπέτειες. Μεγάλη η σημασία στα επαγγέλματα, που εμπλουτίζονται με την καταγραφή σε ξεχωριστό κεφάλαιο των επωνύμων που προέρχονται από το επάγγελμα. Ξεχωριστή θέση είχαν οι δημιουργοί – κατασκευαστές. Το όνομά τους ήταν σήμα κατατεθέν της ποιότητας: βράκα του Ξιούρη, καλάθια του Μασούρα, κοφίνια του Χατζηκωστή, κτίσμα του Σάββα Μίλλερ. Nα σημειώσουμε ότι έργο του τελευταίου ήταν το δεύτερο καμπαναριό της εκκλησίας του Αγίου Αμβροσίου.

Ακόμα ο τρόπος μεταφοράς των εργαζομένων στη Λευκωσία με τα λεωφορεία του χωριού παίρνει ένα ανάλαφρο χαρακτήρα, περιγράφοντας π. χ. το πρόγευμα στο λεωφορείο. Σημαντικό κομμάτι και η θύμηση για τον τρόπο που γίνονταν τα προσκυνήματα σε χώρους ιερούς.

Παράλληλα δίνονται και σημαντικές πληροφορίες για την «τεχνολογία» της εποχής: ο κινηματογράφος, ο ηλεκτρισμός, το γραμμόφωνο, το πρωτόγονο ταχυδρομείο, οι μηχανές αλωνίσματος, η ασφαλτόστρωση των δρόμων, το μαγκάλι με τα κάρβουνα.

Η δουλειά αποτελούσε αξία μοναδική. Τονίζεται η εργασία των παιδιών, που παράλληλα με τη φοίτησή τους στα σχολείο βοηθούσαν ουσιαστικά τους γονείς τους. Πολύ χαρακτηριστικός ο τρόπος που αντιμετώπισε η Σοφία Ιωήλ τις κοπέλες που έτρεξαν να την κεράσουν: «Πιάστε δουλειάν τζι αφήστε τον δίσκον». Ιδιαίτερη και η φροντίδα στην ανατροφή των παιδιών, που είχε πρωταρχική σημασία στη ζωή των γυναικών. Πρωτοπόρα, θα λέγαμε με τα σημερινά δεδομένα, και η αναγνώριση του ρόλου της γυναίκας στον Άγιο Αμβρόσιο. Πολλοί άντρες είναι γνωστοί με το όνομα της συζύγου ή της μάνας τους, όπως ο Σάββας της Σταυρούς, ο Χρυσάφης της Χατζηαγγελούς, ο Νικολής της Παναγιωτούς, κοκ.

Πλήθος οι πολύτιμες συμβουλές, οι παραντζελιές, τα σοφά λόγια, οι παροιμίες που καταγράφονται και δίνουν τη λαϊκή σοφία, το ιδεολογικό στίγμα των ανθρώπων του χωριού: «Σπίτι όσο σε χωρεί και μάλιν ώσπου θωρεί το μάτιν σου». «Τα παιδιά σου μαζεμένα και τα χωράφια σου σκορπιστά».

Και όλα αυτά με περισσή λεπτότητα ώστε να μη θιγεί κανένας συγχωριανός…

Ακόμα και τα παραδοσιακά φαγητά του Αγίου Αμβροσίου έχουν τη θέση τους στο βιβλίο. Στο γάμο παλιά μαγείρευαν κοτόπουλο με μακαρόνια βραστά και κοτόπουλο ή χοιρινό με το κολοκάσι. Σε νεότερη εποχή τα αντικατάστησαν με τα ψητά στο φούρνο, τα κουπέπια, το σηκώτι και τα κεφαλάκια αιγοπροβάτων.

Δε διαφεύγει ούτε το φαινόμενο της μετανάστευσης, που ταλάνιζε σε καιρούς οικονομικής ανέχειας την Κύπρο. Περιγράφονται οι βασικές αιτίες που ωθούσαν τους νέους στο ξενιτεμό καθώς και οι χώρες όπου μετανάστευαν. Ενδιαφέρον έχει και η περιγραφή των συνθηκών διαβίωσης των ξενιτεμένων της πρώτης γενιάς, που κάθε άλλο παρά ιδανικές ήταν, αλλά και η ανέλιξη της νεότερης γενιάς των μεταναστών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της νοσταλγίας για την πατρίδα η αναφορά του Γιωρκή Παπάγιωρκη, μετανάστη στην Αυστραλία, που άναβε μόνος του λαμπρατζιά κάθε Ανάσταση στην ξενιτειά…

Οι γραμμές του βιβλίου διαπνέονται από τον πόνο της προσφυγιάς. Η ζωή μετά τον εκτοπισμό συγκρίνεται με ό,τι είχαν στο χωριό τους σε μια διαρκή αναφορά. Ενδεικτική η φράση πρόσφυγα Αηγροσίτη, «ποδά δεν ξέρουν να διασκεδάσουν», γεμάτη πόνο αλλά και νοσταλγία για μια κοινωνία που έσβησε.

Ενδιαφέρουσα η καταγραφή της τοπικής ιστορίας με αναφορές στον αγώνα 1955 – 1959 και στα γεγονότα του 1963 – 1964. Αποδίδεται ιδιαίτερη τιμή στον άγνωστο αγωνιστή της ΕΟΚΑ Χριστάκη Αντωνίου, που καθηλώθηκε σε αναπηρικό καροτσάκι πολύ νεαρός από την πτώση του κρησφυγέτου του στον Πενταδάκτυλο. Ο συγγραφέας υποκλίνεται ευλαβικά μπροστά στους δεκατρείς Αγιαμβροσίτες ήρωες και αγνοούμενους του 1974 και στέκεται ιδιαίτερα στον Κυριάκο Χριστοδούλου και στη μάνα σύμβολο του αγνοούμενου γιου της Ελένη Αντρέα Βλάχου, η οποία εκπροσωπούσε όλες τις μανάδες αγνοουμένων του Αγίου Αμβροσίου και της Κύπρου αναζητώντας για 40 χρόνια τον Νίκο της.

Μεγάλη η προσφορά του βιβλίου και στην καταγραφή της Κυπριακής διαλέκτου. Πλήθος οι ιδιωματικές λέξεις, που δίνονται αβίαστα μέσα στη ρέουσα γλώσσα, όπως η παλάσκα, ο βουρκάτορας, η τσούκα, ο στητάτουρας. Ακόμα διασώζονται ονόματα και παρατσούκλια, που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, αλλά στο βιβλίο έχουν ξεχωριστή θέση. Η Αττουσού, ο Ττακκόχριστος, ο Αττιμής του Χάηλου [Ευθύμιος Μιχαήλ], Πίντης, κλπ.

Μέσα από την συστηματική καταγραφή των τοπωνυμίων περιγράφονται και διασώζονται οι λαϊκές ονομασίες και γίνεται προσπάθεια να ερμηνευτεί η προέλευσή τους, όπως το Τζινούρκον, που οφείλεται στο νέο νερό, που ανακαλύφθηκε.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι το ότι οι 130 από το σύνολο των 228 σελίδων αποτελούνται από πραγματικά περιστατικά με επώνυμους ανθρώπους του χωριού, όλα δοσμένα με λεπτότητα και ευαισθησία, ώστε να μην πληγωθεί κανένας. Αναφέρω μόνο ενδεικτικά μερικούς τίτλους:

Αβράμης Σάββα και η πρωτοεμφάνιση του παντελονιού στις γυναίκες

Αγγελού Κυριάκου Κυρατζή και η πλήρης αξιοποίηση του χρόνου της.

Αμβρόσιος Παυλικκάς και τα φώτα της τροχαίας

Ανδρέας Αθανάση Κυρατζής και τα τεράτσια της εφημερίδας

Ανδρέας Μάρκου και τα αγκάλια της Μεσαρκάς

Ανδρέας Σαββή Κυρατζής και η αποστολή του ανθρώπου στο φεγγάρι

Ανδρέας Ττάκκας και το γραμμόφωνο

Αντώνης Ιωήλ και η καταμέτρηση των λαγών

Γιωρκής Ττάκκας και το θηρίο της θάλασσας

Ηλέκτρα και ο τρόπος διάκρισης του αλατιού από τη ζάχαρη

Ιωάννης Χαρμαντάς και η απαγωγή μαθητών και του ιδίου από τους Άγγλους

Κυριάκος Σερκή Πρωτοπαπάς και το ταξίδι με το πρωινό λεωφορείο

Κυριάκος Φωτίου και η επιδιόρθωση του διαχωριστήρα στο ελαιοτριβείο

Μιχάλης Κυθραιώτης και ο λαγός του Βασιλιάτη

Μιχάλης Φτωχός και η ασφαλτόστρωση των δρόμων του χωριού

Νικόλας Χουβαρτάς και οι μάσκες της Δευτέρας της Καθαρής

Παναγιώτης Σωτηρίου Πραξιτέλης και η θερμοπληγείσα κότα

Κώστας Κυρατζής-Κιρανέζης και οι πατάτες της αυλής

Μιχάλης Πιρίντζης-Τάκκας και η πέρκα στο Αλακάτι

Φανού Ταματτίρη και η πρόταση από Ελλαδίτη για συγκατοίκηση

 

Το βιβλίο συμπληρώνει Κτηματικός χάρτης της κατοικημένης περιοχής του Αγίου Αμβροσίου με καταγραφή των εκκλησιών, των μύλων, του κοιμητηρίου και άλλων σημαντικών κτιρίων. Με την αλλαγή που γίνεται μετά την κατοχή, κρίνεται πολύ σημαντική αυτή η ενέργεια. Επίσης πολύτιμος και ο πίνακας των Αγιαμβροσιτών κατά οικογένεια και κατά γειτονιά με αναφορά στον παραπάνω χάρτη. Στον πίνακα αναγράφονται τα ονόματα με αλφαβητική σειρά και σημειώνεται ο αριθμός που βρίσκεται το σπίτι του καθενός και, αν είχε χώρο, εργασίας, και το σημείο του καταστήματός του.

 

22. Κατάληξη

 

Νοιώθω μεγάλη τιμή σήμερα γιατί μας δόθηκε αυτή η ευκαιρία να παραστούμε εδώ στο Λονδίνο και να μιλήσουμε για το πιο αγαπητό πράγμα που έχουμε. Αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από τον αγαπημένο μας πολύπαθο τόπο. Μιλήσαμε για τον Άγιο Αμβρόσιο που εκεί γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε εμείς, οι γονείς μας και οι γενεές των παππούδων που κατοίκησαν εκεί από τα βάθη της ιστορίας μέχρι τον βίαιο διωγμό μας από τα τουρκικά στρατεύματα το Καλοκαίρι του 1974. Δουλέψαμε με αγάπη και πάθος αυτά τα αγιασμένα χώματα της Κερυνειώτικης γης από τον Άγιο Αμβρόσιο και την Καλογραία στα ανατολικά της πόλης μέχρι τον Καραβά και τη Λάπηθο στα δυτικά και γίναμε ένα μαζί τους.

 

Κάθε σπιθαμή της κατεχόμενης Κύπρου είναι και μια ανάμνηση που πεισμώνουμε να μη επιτρέψουμε να ξεθωριάσει. Η κοινή συνισταμένη των δραστηριοτήτων όλων των δημοτικών και κοινοτικών συμβουλίων της Κερύνειας σε αυτό το στόχο αποσκοπεί. Η επιθυμία και η προσπάθεια όλων μας είναι στην επιδιωκόμενη και προσδοκώμενη λύση όλοι οι νόμιμοι Έλληνες Κύπριοι κάτοικοι της Κερύνειας από το ένα άκρο μέχρι το άλλο να μπορέσουν να επιστρέψουν στους τόπους τους και να ζήσουν ελεύθεροι.

 

Θα ήθελα να ευχαριστήσω ειλικρινά το Πανεπιστήμιο Κύπρου και τον αγαπητό καθηγητή κ. Αντώνη Κάκα για την υλοποίηση αυτής της παρουσίασης. Ευχαριστώ το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο της παροικίας, Ευχαριστώ όλα τα μέλη της ομάδας που εργάστηκαν για την πραγματοποίηση της. Ευχαριστώ τον δραστήριο φίλτατο δήμαρχο Καραβά κ. Γιαννάκη Παπαϊωάννου που βρίσκεται απόψε μαζί μας και για τις διευκολύνσεις που προσφέρει στο Κοινοτικό Συμβούλιο Αγίου Αμβροσίου όποτε του ζητηθεί. Πάνω απ΄όλα ευχαριστώ όλους εσάς που μας τιμάτε με την παρουσία σας.

 

Ευχαριστώ και να είστε καλά με την ευχή να έχουμε σύντομα ελευθερία στην Κύπρο και επιστροφή στην αγαπημένη μας Κερύνεια.

 

Σάββας Ξιούρης

Πρόεδρος Κοινοτικού Συμβουλίου

Αγίου Αμβροσίου Κερύνειας

18 Φεβρουαρίου 2016